De Innerlijke Criticus is een terugkerend begrip in mijn blogjes. Ik wil in dit artikel meer inzicht geven hoe de Innerlijke Criticus werkt, wat het effect is en hoe je met deze “stem” om kunt gaan.
Wat is de Innerlijke Criticus of Kritische Rechter?
Herken je dat je wel eens een gesprek voert met jezelf? Je wilt een keuze maken om wel of niet een nieuwe auto te kopen. Je overweegt om dit jaar met vakantie groots uit te pakken. Je hebt een lange to do lijst en je vindt dat je hem vandaag moet afwerken. Of je hebt een presentatie gegeven en je hebt een ontevreden gevoel. De kans is groot dat er in je hoofd een gesprek plaatsvindt. De auto is heel mooi maar ook wel erg duur. En dat het misschien wel geldverspilling is. Uitpakken met vakantie is heerlijk maar ja waarom dit jaar eigenlijk? De to do lijst voor de dag is zo lang dat je keuzes moet maken maar alles is echt belangrijk. De presentatie was qua inhoud misschien wel goed maar je was er niet helemaal bij.
De Innerlijke Criticus is een interne stem die we allemaal hebben. De Innerlijke Criticus zegt vaak tegen je hoe je iets moet doen, dat je het snel moet doen of dat je het niet goed hebt gedaan. Het effect ervan is dat de stem je opjaagt (het moet sneller, beter of meer). Of de innerlijke criticus straft je af (het is je eigen schuld, je had ook maar sneller moeten reageren etc). Kort gezegd: het is een stem die je klein maakt.
Waarom hebben we die stem? Je ouders of verzorgers hebben je als kind allemaal boodschappen gegeven. Bijvoorbeeld dat er pas naar je geluisterd wordt, als je lief bent. Met het effect dat je waarschijnlijk nu geneigd bent te pleasen Of dat als je boos wordt, je straf of een reprimande krijgt. Dit heeft het effect dat je al vroeg hebt geleerd je boosheid te onderdrukken.
De boodschappen die je heel vaak hebt gehoord, heb je je eigen gemaakt. Je hebt ze toegepast en gemerkt dat ze het gewenste effect hadden. Het is een stem geworden die er in de vroegste jaren van je jeugd - waarin je geheel afhankelijk was van een ander - voor heeft gezorgd dat je het hebt “overleefd”.
Het is de vraag of de stem van de Innerlijke Criticus nog steeds zo nodig is. Meestal niet.
De onderliggende boodschap
De onderliggende boodschap die elke baby, peuter, kleuter hoort, is dat je zoals je bent niet goed genoeg bent. Je moet steeds iets doen om goed te zijn. Elke ouder zal hopelijk betwisten dat hij dit aan zijn kind wil doorgeven. Het is ook niet iets dat een ouder opzettelijk doet. Het is hoe ons kinderbrein heeft geïnterpreteerd.
Omdat we in onze eerste jaren zo afhankelijk zijn van onze opvoeders, is het een les die we al heel vroeg hebben geleerd. En we zijn in die jaren zo bevattelijk voor lessen. Het is namelijk de les om te overleven. En de vroegste lessen om te overleven staan in ons systeem gegrift.
Het updaten van de overlevingsstrategie
De Innerlijke Criticus geeft dus in feite advies om te overleven. Hij put uit tal van variaties van overlevingsstrategieën. En dat maakt het ook zo dubbel. Ze zijn goed bedoeld en hadden ooit een goede functie, maar ze groeien niet met je mee. Nu je volwassen bent, is het maar de vraag of de boodschappen nog realistisch zijn. Dus hoe beter je ze herkent, hoe meer je zelf kunt afwegen of je het “advies” de moeite waard vindt.
Het probleem is dat we ons meestal niet zo bewust zijn van deze adviezen of boodschappen. Het kost tijd om de Innerlijke Criticus in al zijn verschijningsvormen te herkennen.
De andere kant van de Innerlijke Criticus
De Innerlijke Criticus onderdrukt iets anders in je. Je mag iets niet van de Innerlijke Criticus. En dat is natuurlijk jammer. Je stopt kwaliteiten weg die misschien heel interessant kunnen zijn.
Ik zal een paar stemmen uitlichten die over het algemeen wel herkenbaar zijn:
De pleaser – ik moet leuk gevonden worden (de ander is belangrijker) vs de autonome – ik weet wat ik wil en als ik hulp nodig heb dan vraag ik het wel.
De pusher of de drammer – moet meer, sneller, moet nu –vs de lummelaar – “voor alles is een tijd”
De diplomaat - de relatie is net zo belangrijk als of belangrijker dan mijn boodschap vs de directe - misschien dat ik ni bot doe maar de klus moet wel zo en zo gedaan worden.
De controleur, ik moet regie blijven houden vs de vertrouwen hebbende “hoe het ook loopt, er is altijd wel weer een oplossing.
De perfectionist, het kan beter, het is niet goed genoeg vs de tevredene “het is zoals het is en dat is goed”.
Hoe te dealen met de Innerlijke Criticus
Veel mensen hebben de neiging als ze de Innerlijke Criticus herkennen, hem te willen afwijzen. Bijvoorbeeld door hem weg te drukken, te negeren etc. Het vervelende is dat de Innerlijke Criticus je verdere leven bij je blijft. Dus hoe logisch ook, onze eerste reactie gaat niet helpen.
Het werkt het beste om de boodschap die hij afgeeft te differentiëren. De boodschappen zijn vrijwel altijd generaliserend, veroordelend en absoluut. En daar zit de opening. Daar kun je je nieuwsgierigheid inzetten.
Als je merkt dat er iets in jou zegt dat je het beter kan, dan is dat altijd waar. Die kun je gelijk toegeven. Maar dan komt de vraag of het in de specifieke omstandigheid niet toch voldoende is. Of als je voor beter gaat, dat niet ten koste gaat van iets anders etc. Ga op zoek naar de angel waar je Innerlijke Criticus aan voorbij gaat. In het absolute en generaliserende van de boodschap zitten altijd nuanceringen. Je kunt de angel er dan uit halen door de nuancering op te zoeken in het specifieke geval.
Soms heb je niet door dat je in je Innerlijke Criticus zit. Dan identificeer je je ermee. Dat is lastig.
Het doet een beroep op je nieuwsgierigheid om je zelf steeds beter te leren kennen. En dat doe je door regelmatig te reflecteren. Pak een moment op een dag en vraag je zelf af of en in welke situatie je je de afgelopen uren gehaast voelde (de opjagende stem van de Innerlijke Criticus). Of wanneer je oordelend naar je zelf was (de afstraffende stem van je Innerlijke Criticus). Probeer alsnog met lichtheid na te gaan welke boodschappen je hoorde bij je zelf en probeer ze te nuanceren. Als het reflecteren te serieus wordt, is de kans groot dat je Innerlijke Criticus aan het woord is.
Daarnaast leer je jezelf ook beter kennen door vaker tegengas te geven aan de boodschap van de Innerlijke Criticus. Als de boodschap is, dat je het beter moet doen, dan kan je erkennen dat het altijd beter kan, maar dat het voor nu goed genoeg is. Als de boodschap is dat je niet bekwaam bent, dan kan je erkennen dat je in dit concrete geval niet handig hebt gehandeld maar dat het niets zegt over je bekwaamheid in het algemeen.
Kortom, hoe beter je de absoluutheid, het oordelende en het generaliserende van de tegen jezelf gerichte boodschappen tegenspreekt, hoe beter je ze gaat herkennen.
De kunst is dat je je niet alleen laat leiden door de Innerlijke Criticus maar dat je er ook een volwassener eigen geluid naast kunt zetten. Het maakt je vrijer en effectiever.
